I eit lesarbrev i Sunnhordland skriv Per Jan Ingebrigtsen om Leirvik og nemner då at han og eg starta vise- og lyrikklubben Fokus tidleg på syttitalet. Det vekte mange gode minne hos meg, og eg tenkte at jammen er det på tide å grava litt av denne klubben si historie fram i dagen, og fortelja litt om kva me dreiv på med i dei åra Fokus ikkje berre levde, men var ein vital del av vise- og lyrikkrørsla på Vestlandet og i Noreg.

 

Kulturklubben Fokus starta opp 1. oktober 1973 som ei vidareføring av vise- og lyrikkgruppa i Stord ungdomslag.  10.-12. desember det året presenterte klubben seg med ei kulturhelg i Museumshallen, då talde  klubben  40 medlemer.

Fokus var ein smeltedigel, ein verkstad, eit ope rom og ein scene der alle fekk komma fram og vart lytta til, men klubben var også eit hår i suppa i lokalt samfunnsliv og ikkje sett på med milde augo av alle stordabuar.

Saman med den store visebølgja døydde Fokus ein gong på slutten av same ti-året som det heile starta. Mange av medlemene hadde reist vekk til utdanning og arbeid. Nokre gjekk vidare innan litteratur, film, musikk, teater, akademia, forlagsverksemd og kulturadministrasjon. Andre vart att og heldt på med sitt. Liknande klubb har Stord aldri sidan sett make til.

Eg skal prøva å fortelja litt av denne historia, slik eg hugsar henne og frå min eigen synsvinkel. Andre sine versjonar vil vera annleis. Eg byrjar med å fortelja litt om meg sjølv og folk eg var saman med på Leirvik for snart femti år sidan. 

 

Det raude huset

Eg kom frå Moster i august 1970 for å byrja på engelsklina på Stord gymnas. På Moster hadde eg alt i nokre år spela i band saman ein kompisgjeng.  Me kalla oss «Red House» etter ein song av Jimi Hendrix og hadde aldri vore lenger enn til Plattingen på Våge. Ungdomshuset på Skimmeland var vår arena. Der spela me for første gong i april 1969 og for siste gong nyttårsaftan 1970, om eg ikkje hugsar feil.

Eg var vokalist i Red House. Sivert Sivertsen tok seg av gitarspelet, og ei tid var Ola Jan Øksnes med. Det var han som hadde med seg Jimi Hendrix-songar og som spela solo med tennene i beste Hendrix-maner. Bassistane veksla, men stortalentet Egil Grindheim var trommeslagar og det han ikkje fekk til med stikkene var ikkje verd å kunna.

Eg spela ikkje gitar offentleg den gongen, men eg gjorde det heime og i små lag.

Eg var ikkje nokon god gitarist då, og er ikkje for gitarmeister å rekna i dag heller. Men eg var og er, meiner eg, god nok til å kompa meg sjølv som visesongar på eit brukbart nivå. Det krev ikkje så stor teknikk og solistisk dugleik, men evner til å halda tempo og rytme og vilje til aldri å la gitaren overdøyva songen.

Eg likte best rock, men hadde fått meir og meir sansen for visesong. På radio hadde eg høyrt Donovan, Cornelis Vreeswijk og Alf Cranner og eg vart mest bergteken då eg såg Young Norwegians med Lillebjørn Nilsen og Bjørn Morisse på fjernsyn. Dylan betydde ikkje mykje for meg den gongen heller. Eg likte Johnny Cash betre.

Songen er livet

Heime hos oss vart det sunge støtt, storebror Audun song Beatles, Stones og Animals betre enn dei fleste, storesøster Solfrid song country så tårene trilla, mamma song gamle skillingsviser og religiøse songar til eige, enkelt gitarspel og til ungane sin gråt. Me andre song, me òg, me song så det ljomte.

Ikkje berre i vår heim var det slik. Heime hos mine gode venn Sivert var det like eins. Dei song og spela gitar der òg,  og Solfrid lærte oss både gitargrep og engelske songar som me framførte på klassefestar. Yngstemann Kenneth vart sidan landskjent for song, gitar og humor. Fleire andre i søskenflokken kunne stilt seg jamsides han kva tid som helst.

Sunge vart det elles òg. På skulen, i kyrkja, i bedehusa, rundt juletreet, i bryllup og gravferd, i fest og sorg, når me sykla på veg til skulen gaula me på «She loves you», når me nokre år seinare rodde ut i holmane  og tende bål og hadde me oss heimelaga brygg av hønsemais og brødgjær, var gitarane med og rundt båla song me «It is the evening of the da-a-a-ay» og «Crying time» og klinte i skuggane så ingen såg.

Song var ikkje berre ein del av livet vårt. Det var sjølve livet på mange vis.For mange av oss var bøker og lesing nesten like viktig. Sjølv oppdaga eg lyrikk i 13-14 års alderen, då eg såg Jan Erik Vold på fjernsyn, og prøvde meg som diktar sjølv. I mange år håpa eg at eg hadde evner i den lei, men håpet brast då eg som 20-åring sende inn eit diktmanus og kvar ein draum om å bli diktar vart direkte å nådelaust knust av ein anonym konsulent.

 

Dei kule gutane

Då eg flytta til Stord hadde eg sjølvsagt gitar med. På gymnaset var det visekveldar i musikkrommet i første etasje. Lars Gunnar Dahle og Svein Losnegård var Simon & Garfunkle, eg var publikum og trur at eg lytta og tagde. Eg hugsar i alle fall ikkje at eg song, men eg veit at eg hadde laga songar alt då. Min gode venn, Arvid Sivertsen, minna meg nyleg på ein song eg brukte syngja, som han kalla «Tåbakksblues» og faktisk huska nokre ord frå.

Det var også på Stord gymnas eg fekk oppleva ein levande diktar for første gong. Eg hadde lektor Foss i norsk og me fekk besøk av ein av hans tidlegare elevar, fitjarbuen Arild Stubhaug. Debutboka hans «Utkantar» (Samlaget 1970) var den første diktboka eg kjøpte meg.

Blues var min musikk. Konfirmasjonspengane gjekk til platespelar og album med John Mayall. På gymnaset trefte eg ein langhåra gut ,som gjekk berrføtt i sandalar i all slags vêr, og gul regnjakke med «John Mayall» skrive med store bokstavar på ryggen. Han hang alltid saman med ein jamaldring med langt, svart hår og fall ned til skuldrane. Dei gjekk alltid sakte med litt gyngande gange, hadde god tid og snakka lågt saman med kult stemmeleie, ein av dei på austnorsk. Eg prøvde å ta etter dei. Eg ville vera slik, eg òg, men fekk aldri det heilt til.

Eg vart aldri like kul som Kurt Slevigen og Magnar Rørvik. Dei opna for meg ei musikalsk verd, eg til då berre hadde lese om i musikkblad. Country blues, chicago blues, engelsk undergrunn, Zappa, Incredible String Band og radioprogramma til Harald Are Lund som spela det som verkeleg var verd å lytta til og som introduserte oss for Loudon Wainwright III. Be carefull there’s a baby in the house. Han heitte Ruphus, beibien, og er den mest kjende  i slekta deira no. 

Me sat på rommet til Kurt – i Sandbrekka, trur eg – og spela så høgt blues på den blå Kent-gitaren hans at naboane klagde, midt på lyse dagen.

Kurt er bluesmann på heiltid no i hovudstaden. Me spela saman i fleire år i Bergen på åttitalet. Blue Soul var bandet. Ole Jacob Hystad og Finn Halleraker var også med. Magnar vart tømmermann i Kvinnherad. Eg hugsar eg møtte han i Borggata nokre år seinare, eg hadde fødselsdag, rundt 20, og fortalde han det. Han tok meg med på Fadnes og kjøpte det han sa var verdas beste album til meg i presang. «Astral Weeks» med Van Morrison. Eg spela plata mest sund. No strømmer eg henne frå nettet.

Revolusjonen

Dei kunne ikkje berre alt om god musikk, men dei hadde også ei anna sterk tiltrekkingskraft. Dei var sentrale i det tidlege m-l-miljøet på Stord. Dei gjekk på studiesirklar i Mao si tenking og Lenin sin filosofi, dei støtta FNL i Vietnam, dei var imot EEC og dyrtid, dei snakka om ein mytisk og sentral m-l-ar som heitte Rolf som dei såg opp til i age og sende meldingar frå det indre av den revolusjonære rørsla, eg tenkte han måtte vera ein slags Gud og trefte han aldri den gongen, dei selte klassekampen og var for revolusjon og dei trekte meg med på studiesirklane sine og avissalet, og eg sa farvel til AUF som eg nyleg hadde vore med og skipa saman med Knut Georg Røssland og Svein Lillebø og sat i styre i ei stund.

Ingen av oss vart lenge i m-l-rørsla. Me høyrde ikkje heime i slike strenge lag. Andre kom på banen. Dei hadde klårare mål og strengare disiplin og kom frå heimar der fedrane hadde jobbar i det kvite huset på haugen og korkje ved dreiebenk, sveiseapparat eller bak bussratt.

Min siste kveld med marxist-leninistane var på ein raud sommarleir på Eide skule på Halsnøy. Me sat rundt leirbålet og song revolusjonære songar medan sola gjekk ned bak Siggjo. Alle hadde dekknamn endå eg visste kven dei var. Eg tok ferja heim att, saman med to, eit par år eldre, kompisar, som hadde komme fram til same standpunkt som meg: Dette heng ikkje på greip.

Politikk låg ikkje for meg. Visesong gjorde og dikting og lange dagar på Grand kafé med kaffi og Dagbladet og eit yrande liv av ungdom frå heile distriktet. Gymnaset var heller ingen stad å vera. Eg gav opp andre hausten.

Klango

Ein gong på denne tida møtte eg Per Jan Ingebrigtsen. Han var mange år eldre enn meg, og var då som alltid oppteken av å leita fram store og mindre yngre talent innan teater og scenekunst. Han må vel ha sett noko i meg òg. Eg kjende til han som den litt rare skruen som ville setja opp musikalen «Hair» på Stord. Eg var faktisk sjølv med på ei øving i Museumshallen. Eg kjende han også som initiativtakar til det han kalla «Klango» i Turnhallen, som var ein slags musikalsk bingo som Per Jan hadde funne på.

Inger Karin Larsen (Nerheim) og Dag Maxwell Nilsen var to av vokalistane. Kven som spela i bandet hugsar eg ikkje.  Kva tevlinga elles gjekk ut på hugsar eg ikkje, men lysinga i Sunnhordland lokka med øyrevenleg musikk og store premiar. Eg trur ikkje det vart nokon suksess. Kan henda vart det med denne eine gongen, 7. september 1971. Eg er truleg ein av dei få som kan minnast Klango, men eg gløymer det til gjengjeld aldri.

 

Viser og lyrikk

Per Jan lokka meg  i alle fall med i teatergruppa i ungdomslaget. Først heldt me til i Museumshallen, så opna Grill House i lokala der Skaut er no, og i kjellaren var det eit heilt moderne diskotek. Diverre fekk dei aldri skjenkjeløyve og diskoteket vart ikkje langvarig. Men me fekk låna lokala til teatergruppa vår. Der dreiv me med dramaøvingar og lite anna, som Per Jan hadde lært på kurs. Men så viste det seg at Per Jan skreiv dikt og eg song og spela gitar og laga songar på engelsk og så byrja me laga songar saman.

Per Jan hadde full kontroll med rim og verseføter og hadde klåre idear om kva songar skulle handla om. Eg var meir vaklande i det meste, ikkje minst musikalsk, og støtta meg sterkt på Cornelis Vreeswijk, skillingsviser og bluesmusikk. «På ein benk i parken fann dei Jakob daud som stein», var vår første song. Han held seg enno.

Slik vart teatergruppa skapt om til ei vise- og lyrikkgruppe, nett i den tida då visebølgja velta innover Noreg for fullt.

Den gongen var det også eit aktivt kulturmiljø på Stord lærarhøgskule, og studentane der hadde sin eigen vise- og lyrikklubb. Me hadde mykje samkvem og samspel med dei og mange av konsertane me sidan kom til å arrangert med kjende artistar vart haldne i Aulaen på Rommetveit. 

Tragedien i Byparken

Då den andre vise- og lyrikkfestivalen i Haugesund vart arrangert sommaren 1972 var eg og fleire frå av oss frå kjellaren på Grill house til stades. Eg hadde gitaren med og meldte meg på ein av «open scene»-konsertane i Byparken.

For kvart innslag introduserte programleiaren artisten som skulle fram og annonserte neste aktør. Då det var min tur sa han at no kjem Atle Hansen og Loudon Wainwright III må gjera seg klar. Eg gjekk fram til mikrofonen, sleit ein streng og gjekk av scenen som eit vrak. Eg var heilt skjelven. Eg var ein tragedie. Rett bak meg stod den største visesongaren eg visste om og eg dreit meg loddrett ut.

Dead skunk in the middle of the road, stinks in the high heaven, song han og «Smokey Joes Cafe».

Men det var ikkje Wainwright arrangørane kåra til beste innslag på desse konsertane i byparken, det var Jan Eggum som vart trekt fram, og som fekk syngja om blå bananer på konsert i festivalteltet. Eg var i publikum. På ein av desse konsertane  i teltet fekk eg for første gong sjå og høyra Olav H. Hauge. Det finst eit opptak av den opplesinga hans på nettet. Eg var der då. Eg gløymer det aldri.

Cornelis

Same året la Cornelis Vreeswijk ut på turne for å samla inn nok pengar til å betala restskatten sin. Laurdag 8. november 1972 sat han på scenen i Idrettshallen. Det var stuva fullt. Eg meiner å huska at det var over 900 betalande. Billettprisen var 10 kroner! Jamvel den gongen var det billigsal. Stord ungdomslag var arrangør. Eg meiner eg sat i styret den gongen, saman med m.a. Gustav Rasmussen. Eg fylte 18 år ti dagar seinare. Dei andre var mykje eldre enn meg. Det var ein fantastisk konsert, ikkje minst takka vera oppvarmaren, Arne Lund, ein visesongar me kjende frå den første samleplata frå Haugesunds-festivalen og som song Vreeswijk betre enn Cornelis sjølv. Kor Arne Lund vart av veit eg ikkje, men han var eit eineståande talent.

Vreeswijk var tilbake til Stord to gongar seinare. Andre gongen var saman med Tobben & Ero i Aulaen på lærarhøgskulen. Fullt hus. Flott konsert trass i langt frå edru artistar og legendarisk nach spiel som eg diverre ikkje var med på. Siste gongen var i 1976. Då også i Aulaen. 150 frammøtte. Eg var der ikkje. Eg var på viseklubben i Stavanger og høyrde han to kveldar på rad på den turneen. Om kveldane var eg på fest med han. Ugløymeleg.

Siste gong eg høyrde Vreeswijk var på klubben Jan Eggum dreiv på Bryggen Tracteursted tidleg på åttitalet, Jans hjørne. Eg stod utanfor døra og røykte då Cornelis kom gåande med gitaren. Han helste på meg som om han kjente meg att. Eg trur det er noko av det største eg har opplevd.

Det må ha vore då i ungdomslagstida at Dagfinn Malt, den siste i NRK-Hordaland med interesse for kulturlivet sør for Minde, kom til Stord med opptaksutstyr og rigga seg til i Ungdomshallen for å lydfesta lokal dikting og visesong. Eg fekk vera med og framførte Bellman’s epistel 81, «Märk hur vår skugga» – i Vreeswijk sin versjon, sjølvsagt. Eg veit ikkje om det nokon gong vart brukt på radio. Eg hugsar heller ikkje kven andre det vart gjort opptak av.

Folkeleg kultur Stord

Ein gong i løpet av våren 1973 fann Per Jan og eg ut at Stord ungdomslag ikkje var staden for å utvikla vise- og lyrikkgruppa vidare. Me bestemte oss for å bryta ut og starta ein ny klubb. Namnet vart Fokus, sett saman av orda Folkeleg Kultur Stord. Meininga var ikkje berre å driva med viser og lyrikk, men med eit mangfald av kulturuttrykk. Ikkje noko skapande skulle vera oss framand, og det var det då heller ikkje.